J.A. Vooren (1905-1990)

(Johan) A. Vooren werd geboren op 28 mei 1905 en overleed in 1990. Tijdens zijn studie aan de Rijksnormaalschool in Rotterdam was hij bevriend met Anna Blaman.  Vanaf 1927 verbleef hij enige jaren in Nederlands-Indië. Na zijn terugkeer was hij onderwijzer, in 1953 in Rotterdam. Hij correspondeerde o.a. Simon Vinkenoog, Lucebert, Gerrit Achterberg en met Johan van Schagen.

Vooren publiceerde een eerste reeks vertalingen van in totaal 313 kwatrijnen in 1955 bij Van der Peet in Amsterdam. Een tweede reeks, van 627 kwatrijnen, verscheen in 1966 bij Kluwer in Deventer. Twee reeksen van acht, respectievelijk negen kwatrijnen waren opgenomen in 1957 in het tijdschrift De Nieuwe Stem. In 1966 verscheen nog een reeks van tweeëntwintig kwatrijnen in het maart-april nummer van Mensch en Kosmos, een selectie uit verschillende bronnen.

Vooren was een van de weinige Nederlandse Khayyám-vertalers die zich voor hun werk baseerden op verschillende bronnen: niet alleen FitzGerald maar ook Heron-Allen, Whinfield en vele anderen.

Rubaiyat - 1955Rubaiyat - 1966AchtergrondTabellen

Cover luxe uitgave

Omar Khayyam. Rubaiyat. Metrisch vertaald door J.A. Vooren met een inleiding van L.Th . Lehmann. Amsterdam, Van der Peet, 1955. viii, 121 p.

INHOUD
Inleiding (p. v)
Kwatrijnen ontleend aan het Bodleian-manuscript (p. 1)
Kwatrijnen naar de parafrase van FitzGerald (p. 37)
Kwatrijnen ontleend aan andere bronnen (p. 59)
Lijst van vreemde namen en begrippen (p. 93)
Nederlandse Rubaiyat-vertalingen (p. 103)

Uit het Colophon:

Naast de gewone oplage werden honderd exemplaren gedrukt op Boston Tekst vergé  van C.G.A. Corvey N.V. te Amsterdam en gebonden in half perkament. Deze zijn genummerd van I-V (niet in de handel), en van 6-100.

In het laatste hoofdstuk bespreekt Vooren een aantal Nederlandse vertalingen en vergelijkt hij enkele kwatrijnen van J.H. Leopold, P.C. Boutens en W. de Mérode met elkaar. Het bevat verder summiere aanwijzingen over de bronnen van de kwatrijnen in de derde reeks.

Omar Khayyâm. Rubaiyat. Metrisch vertaald door J.A. Vooren. Met een inleiding van E.F. Tijdens. Tweede, herziene en vermeerderde druk. Deventer, Kluwer, 1966. xviii, 212 p.

INHOUD
76 kwatrijnen naar de vertaling van het Cambridge-manuscript (p. 1)
158 kwatrijnen naar de vertaling van het Bodleian-manuscript (p. 19)
116 kwatrijnen naar de parafrase van Edw. FitzGerald (p. 53)
58 kwatrijnen naar de vertaling van E.H. Whinfield (p. 79)
120 kwatrijnen naar de parafrase van Richard le Gallienne (p. 93)
28 kwatrijnen naar de vertaling van C.H. Rempis (p. 119)
7 kwatrijnen naar de vertaling van Friedrich Rosen (p.  127)
28 kwatrijnen naar vertalingen van H.G. Preconi, C.J. Pickering, F. Toussaint, J. von Hammers Purgstall, Claude Field, John Pollen, E.B. Cowell, Horace A. Thorner, A. Christensen en een onbekende bron (p. 131)
Ter verantwoording enige aantekeningen (p. 139)
Nederlandse vertalingen van de Rubaiyat (p. 157)
Verklarende woordenlijst (p. 177)
Alfabetisch register op de kwatrijnen [met verwijzing naar de vertalingen] (p. 193)

Voorafgaand aan Tijdens inleiding:

Aan ’t Groene Zwijgen zocht ge als ik
te ontwringen het Geheim en mocht ge als ik
’t gesternte peilen en de tijden meten
en tevergeefs hebt gij gezocht als ik.
OMAR KHAYYÁM V:25-2

‘Niets is waar’
OMAR KHAYYÁM XIII-21

Behalve dat Vooren voor deze uitgave meer bronnen aanboorde, gaf hij voor bijna alle vertalingen de nummers van de corresponderende kwatrijnen in deze bronnen. Alleen de laatste serie van 28 kwatrijnen naar vertalingen van negen andere vertalers en een onbekende bron, is niet genummerd. Verder bevat de bundel een inleiding door E.F. Tijdens, een verantwoording met enige aantekeningen, een overzicht van Nederlandse vertalingen, een verklarende woordenlijst en een alfabetische register op de beginregels van de vertaalde kwatrijnen met een vermelding van de bron waaraan de vertaling ontleend is.

De rubáiyát

Jos Biegstraaten schrijft in De Boekenwereld (maart 1997) dat Vooren in de Tweede Wereldoorlog kennis maakte met de rubáiyát “in een troosteloos Jappenkamp bij Singapore dat bij alle ellende één lichtpuntje had, een voortreffelijke Engelse bibliotheek. Hier begon Vooren met studeren en vertalen. Hij bleef daarmee bezig tot ongeveer tien jaar voor zijn dood, toen zijn gezichtsvermogen te zeer was teruggelopen.”

Naast de twee gepubliceerde bundels verscheen een selectie van acht, respectievelijk negen kwatrijnen, vertaald naar Richard le Gallienne, in twee afleveringen van het tijdschrift De Nieuwe Stem , in maart en juni 1957.  In Mens en Kosmos waren nog eens 22 kwatrijnen gepubliceerd, voorafgaand aan de bundel uit 1966, met de vermelding: “Uit een binnenkort te verschijnen verzameling bij Uitgever dezes.”

In een particuliere collectie bevindt zich een typoscript van 28 pagina’s met op elke pagina 8 kwatrijnen. De titelpagina vermeldt het volgende:

Rubaiyat van Omar Khayyam | ontleend aan het Bodleyan manuscript en niet voorkomende in het Chester Beatty manuscript naar | naar de Engelse vertaling van Arthur (sic) Heron-Allen | in het Nederlands nagedicht door | Joh. A. Vooren

Verder bevat dit typoscript een exlibris met het jaartal 1956.

Tenslotte komen er 48 kwatrijnen voor in een variorum editie, samengesteld door Mohsen Ramezani en uitgegeven door Padideh, onder de titel Rubaiyat of Omar Khayyam in 30 languages, (Teheran, 1987).

Een bloemlezing?

In een brief aan Van Schagen doet Vooren begin 1956 een voorstel (in kwatrijn-vorm!) voor een soort jubileum-uitgave: het moet een bloemlezing worden uit alle tot dan toe bekende vertalingen van de rubáiyát. Van Schagen reageert daarop in een brief van 14 februari 1956 met een aantal vragen en suggesties. Een aantal vertalers/dichters zou de beste vertaling van elk van de 75 kwatrijnen uit FitzGeralds vertaling moeten selecteren. Een uitgever moet er dan “een schone jubileum uitgave van maken”. Zonder twijfel zou die jubileum uitgave in 1959 moeten verschijnen, honderd jaar na FitzGeralds beroemde eerste editie.

Een derde druk?

Biegstraaten schrijft ook dat Vooren een derde uitgave van zijn rubáiyát vertalingen in concept gereed gemaakt had, maar dat het daar door ziekte meer van gekomen is.
In een brief van 16 augustus 1976 aan de uitgever G.A. van Oorschot vraagt Vooren of deze een derde druk van zijn vertalingen in overweging wil nemen. De 2e druk is uitverkocht en Kluwer, de uitgever van die bundel, ziet er geen brood in. Vooren vindt een nieuwe druk noodzakelijk vanwege uitbreiding, verbetering en herziening, van verschillende zijden is hij geattendeerd op storende onvolkomenheden waarvan hij ernstig notitie genomen heeft. Het werk zou uitgebreid worden met onder meer informatie over Nederlandse vertalingen, een essay over Westeuropese vertalingen (Frans, Duits, Engels, Spaans en Italiaans) naast vertalingen daaruit, en een verhandeling over de studie van Ali Dashti. De kwatrijnen van Le Gallienne komen te vervallen, misschien omdat dit toch geen echte vertaling was. Vooren merkt zelf op dat zo’n werk natuurlijk geen bestseller wordt maar desondanks ziet Van Oorschot binnen zijn fonds helaas geen mogelijkheden.

Dat Vooren met Omar bezig bleef mogen we afleiden uit een brief aan Van Schagen in 1989. Vooren vraagt een boek terug dat Van Schagen van hem geleend had en dat hij nodig heeft. Het blijkt te gaan om een uitgave van de rubáiyát door Arthur Guy. Waarvoor hij dit nodig heeft vermeldt hij niet maar Van Schagen suggereert dat hij toch weer aan het werk is met Omar, blijkbaar ondanks zijn teruglopend gezichtsvermogen. Vooren overlijdt niet lang daarna.

Publicaties over Voorens rubáiyát vertalingen

  • Hans Warren. J.A. Vooren bezorgde vertaling van Khayyam’s kwatrijnen. Provinciale Zeeuwse Courant, 31-12-1955
  • Anna Blaman. ‘De rubaiyat van Omar Khayyam’ (n a ν JA Vooren, Rubaiyat), Haagse Post, 8 december 1956
  • E.F. Tijdens. Op zoek naar Omar’s stem. De Nieuwe Stem, jrg. 12, 1957
    https://www.dbnl.org/tekst/_nie017195701_01/_nie017195701_01_0022.php
  • C. Vermeer. Poëziekroniek. Ontmoeting, jrg. 9, Oktober 1955-September 1956
    https://www.dbnl.org/tekst/_ont003195501_01/_ont003195501_01_0083.php
  • O. N. (Noordenbos). De Rubaiyat van Omar Khayyâm. De Nieuwe Stem, jrg. 22,  1967
    https://www.dbnl.org/tekst/_nie017196701_01/_nie017196701_01_0078.php
  • Pr. Rubaiyat, Omar Khayyam. Mensch en kosmos, jrg 23, 1967
    https://resolver.kb.nl/resolve?urn=MMKB16:003929001:00070
  • Omar Khayyam, ‘Rubaiyat’. Provinciale Zeeuwse Courant. 28-1-1967
    https://krantenbankzeeland.nl/issue/pzc/1967-01-28/edition/0/page/15?query=%22j.a.%20vooren%22

 

– Uitgave 1955 –

In onderstaande tabellen worden voor de drie reeksen de corresponderende kwatrijnen vermeld, voor zover die achterhaald konden worden, wat vooral de derde reeks betreft. In de uitgave zijn de reeksen ongenummerd, in de tabellen hanteer ik een doorlopende nummering. Bijzonderheden worden bij de betreffende tabel vermeld.

Vooren 1955 - Bodleian-manuscript

De eerste reeks van honderdertig kwatrijnen is vertaald naar de proza-vertaling van het Bodleian manuscript door E. Heron-Allen (1898), en de metrische van Whinfield.

Vooren 1955Bodleian-manuscript
1
22
35
46
57
68
79
810
911
1012
1113
1214
1315
1416
1517
1618
1719
1820
1921
2022
2123
2224
2325
2426
2531
2632
2733
2834
2935
3036
3137
3238
3339
3441
3543
3644
3745
3846
3947
4048
4149
4250
4351
4452
4553
4654
4756
4857
4958
5059
5160
5261
5362
5463
5564
5665
5766
5867
5968
6069
6170
6272
6373
6474
6575
6676
6777
6878
6979
7080
7181
7282
7383
7484
7586
7687
7788
7889
7993
8094
8195
8297
8399
84100
85101
86102
87103
87103
88106
89107
90108
91110
92111
93112
94114
95116
96117
97118
98119
99120
100121
100121
101122
102123
103124
104125
105127
106128
107131
108132
109134
110135
111136
112137
113139
114140
115141
116143
117144
118145
119146
120147
121148
122149
123150
124151
125152
126153
127154
128155
129157
130158
Vooren 1955 - FitzGerald
De tweede reeks, Kwatrijnen naar de parafrase van Edward FitzGerald, bevat zeventig kwatrijnen, maar onvermeld blijft welke versie van FitzGerald is gebruikt. Na een vergelijking met de tweede uitgave uit 1966 kunnen we concluderen dat hier de derde versie uit 1872 is gevolgd. Zie verder bij de tabel voor deze tweede, herziene uitgave.

Bij enkele kwatrijnen kunnen vraagtekens worden geplaatst: voor kwatrijn 165 en 172 is niet goed een parallelle tekst te vinden.

Vooren 1955FitzGerald 1872
1311
1322
1333
1344
1355
1366
1377
1388
1399
14010
14111
14212
14313
14414
14515
14616
14717
14818
14919
15020
15121
15222
15323
15424
15525
15626
15727
15828
15929
16033
16132
16233
16334
16435
165
16636
16737
16838
16939
17040
17142
172
17343
17444
17554
17655
17756
17858
17959
18060
18163
18268
18376
18480
18582
18683
18784
18885
18988
19086
19187
19289
19390
194
19591
19692
19793
19895
199100
200101
Vooren 1955 - Andere bronnen

De derde reeks bestaat uit een aantal subreeksen die als volgt kunnen worden benoemd: 22 kwatrijnen naar Whinfield, 38 naar Le Gallienne, en 53 naar Rempis, Rosen, Preconi, Arberry en Christensen. De gebruikte bronnen worden overigens nergens verantwoord, een vergelijking met de kwatrijnen in de tweede uitgave brengt een aantal van deze bronnen aan het licht:
Arberry – 1952, Christensen – 1905, Le Gallienne – 1897, Rempis – 1935, Rosen – 1919, Preconi – 1911, Von Hammer-Purgstall – 1818, Whinfield – 1901.
Deze subreeksen zijn alleen typografisch van elkaar onderscheiden: een nieuwe reeks begint op een nieuwe pagina.

Vooren 1955Andere bronnen
261Rempis 1
262Rempis 3
263Rempis 4
264Rempis 10
265Rempis 87
266Rempis 19
267Rempis 44
268Rempis 45
269Rempis 53
270Rempis 55
271Rempis 68
272Whinfield 199
273Rempis 85
274Rempis 86
275Rempis 96
276Rempis 97
277Rempis 124
278Rempis 126
279Rempis 127
280Rempis 129
281Rempis 131
282Rempis 132
283Rempis 145
284
285Rempis 151
286Rempis 152
287Rempis 153
288Rempis 154
289Nicolas 388
290
291Nicolas 356
292
293Rosen 5
294Rosen 13
295Rosen 19
296Rosen 37
297Rosen 50
298Rosen 47
299Rosen 133
300Preconi 45
301Preconi 36
302Arberry 48
303
304
305Preconi 126
306
307Preconi 107
308Hammer 21
309Hammer 23
310Christensen 65
311Pollen 143
312Whinfield 206
313

– Uitgave 1966 –

In deze uitgave heeft elke reeks een eigen nummering. Om de zaak te vereenvoudigen zijn alle kwatrijnen achter elkaar doorgenummerd. Bijzonderheden worden bij de betreffende tabel vermeld.

Vooren 1966 - Arberry 1952

Voor de 77 kwatrijnen in deze reeks gebruikte Vooren: Omar Khayyám. A new version based upon recent discoveries by Arthur J. Arberry. London, Murray, 1952.

De reeks wordt aangekondigd als: “76 kwatrijnen naar de vertaling van Professor A.J. Arberry …” In de verantwoording op p. 141 schrijft Vooren: “De 77 kwatrijnen uit het zogenaamde Cambridge-manuscript werden ontleend aan …” De reeks zelf telt echter 75 kwatrijnen!

Vooren 1966Arberry 1952
11
22
33
44
55
66
77
88
99
1010
1111
1212
1313
1415
1516
1617
1718
1821
1922
2023
2124
2225
2327
2428
2529
2630
2731
2832
2936
3037
3138
3239
3341
3442
3543
3648
3750
3852
3954
4056
4158
4270
4378
4485
4590
4692
4795
4896
4999
50102
51103
52105
53106
54107
55152
56158
57160
58164
59171
60174
61175
62178
63179
64185
65187
66195
67196
68201
69234
70235
71237
72238
73240
74242
75252
Vooren 1966 - Bodleian-manuscript

Als bron voor de vertaling van deze 158 kwatrijnen uit het Bodleian-manuscript (1460) diende voornamelijk de uitgave van Edward Heron-Allen: The Ruba’iyat of Omar Khayyám. Being a facsimile of the manuscript in the Bodleian Library at Oxford, with a transcript into modern Persian characters. Translated, with an introduction and notes, and a bibliography and some sidelights upon Edward FitzGerald’s poem by Edward Heron-Allen. Second edition carefully revised and considerably enlarged. London, Nichols, 1898.

Vooren 1966Bodleian MS
761
772
783
794
805
816
827
838
849
8510
8611
8712
8813
8914
9015
9116
9217
9318
9419
9520
9621
9722
9823
9924
10025
10126
10227
10328
10429
10530
10631
10732
10833
10934
11035
11136
11237
11338
11439
11540
11641
11742
11843
11944
12045
12146
12247
12348
12449
12550
12651
12752
12853
12954
13055
13156
13257
13358
13459
13560
13661
13762
13863
13964
14065
14166
14267
14368
14469
14570
14671
14772
14873
14974
15075
15176
15277
15378
15479
15580
15681
15782
15883
15984
16085
16186
16287
16388
16489
16590
16691
16792
16893
16994
17095
17196
17297
17398
17499
175100
176101
177102
178103
179104
180105
181106
182107
183108
184109
185110
186111
187112
188113
189114
190115
191116
192117
193118
194119
195120
196121
197122
198123
199124
200125
201126
202127
203128
204129
205130
206131
207132
208133
209134
210135
211136
212137
213138
214139
215140
216141
217142
218143
219144
220145
221146
222147
223148
224149
225150
226151
227152
228153
229154
230155
231156
232157
233158
Vooren 1966 - FitzGerald 1859, 1868, 1872

Voor de reeks kwatrijnen (116) naar FitzGerald gebruikte Vooren diens eerste drie versies, respectievelijk uit 1859, 1868 en 1872, inclusief de kwatrijnen uit de inleidingen (in de tabel aangeduid met een x). Echter, het laatste kwatrijn uit Voorens Pottenboek (nr. 333) is een eigen vertaling.

Vooren 1966Fitz. 1859Fitz. 1868Fitz. 1872Fitz. overige
234111
235222
236333
237444
238555
239666
240777
24188
242899
24391010
244101111
245111212
246121313
247131514
24814
249141716
250151615
251161817
252171918
25320
254182419
255192520
256202121
257212222
258222323
259232624
260242725
26123
262252926
263266663
264273027
265283128
266293229
267303330
268313431
269323532
2703633
271333734
272343835
273353936
274364037
27537
2764138
2774239
2784340
27944
2804746
2814847
282384948
2835049
284395654
285405755
286415856
2875957
288426058
2895150
2905251
2915352
2925453
2935541
294436159
295446260
29645
2976361
2986462
29965
3006764
3016865
3026944
3037045
3047166
3057267
306467368
307474542
308484643
309497469
310507570
311517671
31277
313527872
314537973
3158274
316548175
317558276
318568377
3198478
3208579
32186
322578780
323588881
324598982
3259083
326609487
327619184
328629285
329639386
330649588
331659689
332669790
333
334679891
33599
3366810092
3376910193
3387010294
3397110395
3407210496
34110597
34210698
343107
3447310899
34574109100
34675110101
347x
348x
349x
Vooren 1966 - Whinfield 1901

De bron voor deze reeks van 58 kwatrijnen was: The quatrains of Omar Khayyám. The Persian text with an English verse translation by E.H. Whinfield. Second edition, corrected and enlarged. London, Kegan Paul, Trench, Trübner & Co. Ltd., 1901.

Vooren 1966Whinfield 1901
3501
3513
3524
3538
3549
35517
35621
35723
35839
35943
36044
36145
36248
36350
36452
36553
36655
36757
36859
36960
37061
37168
37274
37376
37478
37580
37681
37788
37889
37990
38093
381120
382121
383130
384131
385141
386143
387160
388166
389183
390188
391196
392227
393263
394306
395307
396317
397319
398351
399397
400431
401457
402460
403461
404473
405481
406497
407504
Vooren 1966 - Le Gallienne 1897

Le Gallienne’s rubáiyát was niet zozeer een vertaling als wel een parafrase, zoals de titel van zijn uitgave luidt: Rubáiyát of Omar Khayyám. A paraphrase from several literal translations by Richard le Gallienne. New York, Lane: The Bodley Head, 1897. De uitgave telt 212 kwatrijnen.

Vooren 1966Le Gallienne 1897 (Nrs.)Gallienne 1897 (Pgn.)
40811-1
40921-2
41032-1
41142-2
41252-3
41363-1
41473-2
41583-3
41694-1
417104-2
418114-3
419125-1
420135-2
421145-3
422155-4
423165-5
424175-6
425186-1
426198-1
427208-2
428218-3
429228-5
430239-2
431249-3
432259-5
4332610-1
4342710-2
4352810-3
4362912-1
4373012-2
4383112-3
4393212-4
4403313-2
4413413-3
4423514-1
4433614-2
4443714-3
4453815-1
4463916-1
4474016-2
4484116-3
4494217-1
4504317-2
4514417-3
4524518-1
4534618-2
4544719-1
4554820-1
4564920-2
4575021-1
4585121-2
4595221-3
4605322-1
4615422-2
4625522-4
4635623-1
4645725-2
4655825-3
4665926-1
4676026-2
4686126-3
4696227-1
4706327-2
4716427-3
4726528-1
4736628-2
4746730-1
4756830-2
4766930-3
4777031-1
4787131-2
4797231-3
4807332-3
4817433-1
4827533-2
4837633-3
4847734-1
4857834-2
4867936-1
4878036-4
4888137-1
4898238-2
4908339-3
4918440-1
4928541-3
4938643-3
4948743-4
4958843-5
4968946-2
4979046-3
4989149-1
4999249-3
5009350-2
5019453-1
5029553-2
5039655-1
5049757-3
5059859-1
5069964-5
50710065-2
50810166-4
50910267-3
51010371-1
51110475-3
51210576-3
51310678-1
51410780-1
51510882-2
51610983-1
51711083-2
51811183-3
51911284-2
52011386-2
52111487-1
52211592-2
52311693-3
52411794-1
52511894-2
52611995-1
Vooren 1966 - Rempis 1935

28 kwatrijnen uit de vertaling van Chr.H. Rempis: ‘Omar Chajjám und seine Vierzeiler. Nach den ältesten Handschriften aus dem Persischen verdeutscht von Christian Herrnhold Rempis. Mit 8 Bildern von Wilhelm Vogel. Tübingen, Verlag der Deutschen Chajjám-Gesellschaft, 1935.

Vooren 1966Rempis 1935
5271
5283
52919
53044
53145
53253
53355
53465
53566
53685
53786
53896
53997
54098
541124
542128
543125
544126
545127
546145
547130
548131
549132
550139
551151
552152
553153
554154
Vooren 1966 - Rosen 1919

Vooren gebruikte de uitgave van F. Rosen: Die Sinnsprüche Omars des Zeltmachers. 3e druk. Stuttgart; Berlin, Deutsche Verlagsanstalt, 1919.

Vooren 1966Rosen 1919
5555
55614
55719
55837
55947
56050
561133
Vooren 1966 - Overigen

De bronnen van de kwatrijnen in deze reeks zijn achtereenvolgens: H. Preconi – 1911, C.J. Pickering – 1890, F. Toussaint – 1923, J. von Hammer-Purgstall – 1818, C. Field – 1911, J. Pollen – 1915, E.B. Cowell – 1858, H. Thorner – 1955, J.A. Christensen – 1927.

Twee kwatrijnen zijn ontleend aan een “onbekende bron’, maar het eerste daarvan is te herleiden tot een kwatrijn van E. Whinfield. Het tweede kwatrijn heeft echter wel een nummer: 49, maar waar dit naar verwijst is me niet duidelijk geworden.

Vooren 1966Overigen
562Preconi 35
563Preconi 36
564Preconi 126
565Pickering 1
566Pickering 4
567Toussaint 26
568Toussaint 113
569Toussaint 150
570Hammer 21
571Hammer 23
572Field 199
573Field 206
574Pollen 143
575Cowell 2
576Cowell 18
577Thorner 89
578Thorner 64
579Thorner 71
580Thorner 81
581Christensen 65
582Onbekend
583Onbekend