Vakcommunity Filosofie
Het Nederlands Omar Khayyám Genootschap verdiept zich in het gedachtegoed van Omar Khayyám in brede zin
Sinds 1990 bestaat er in ons land het Nederlands Omar Khayyám Genootschap. Dit genootschap is vernoemd naar Omar Khayyám, de Perzisch dichter, wiskundige, astronoom en filosoof die leefde van 1048 tot 1123. Ik interviewde de voorzitter van dit genootschap, Asghar Seyed Gohrab.
Hoe komt het dat er in Nederland een genootschap bestaat dat zich vernoemt naar zo’n uitheemse persoon als Omar Khayyám?
In 1859 vertaalde de Brit Edward FitzGerald de gedichten van Omar Khayyám en destijds werd dat een bestseller. In de veertig jaar daarna verschenen er vijf nieuwe edities. Binnen de wereldliteratuur is rond de filosofie en dichtkunst van Omar Khayyám een cultus ontstaan en dat heeft ermee te maken dat zijn gedichten qua vorm heel simpel zijn en men zijn gedachtengoed makkelijk kan begrijpen. Er wordt wel beweerd dat het werk van Omar Khayyám na de bijbel de meest vertaalde niet-westerse bron is. Zijn poëzie spreekt zowel gelovigen als atheïsten zeer aan. In Nederland hebben in het begin van de twintigste eeuw de dichters J.H.Leopold en P.C. Boutens zijn werk vertaald. Recent nog heeft Jos Coumans nog een bibliografie gepubliceerd waarin meer dan duizend vertalingen van het werk van Omar Khayyám staan vermeld.
Wat is het Nederlands Omar Khayyám Genootschap voor een organisatie?
Eigenlijk is het een genootschap van een kleine maar heel actieve groep liefhebbers van het gedachtegoed van Omar Khayyám. We zijn nu meer dan 25 jaar oud en houden ons niet alleen bezig met zijn filosofie maar ook met zijn dichtkunst.
Wat voor activiteiten organiseert U zoal?
We geven bij Avalon Press een Jaarboek uit, onderhouden een website, geven de nieuwsbrief Omariana uit en organiseren tweemaal per jaar een bijeenkomst, waarbij ook telkens diverse lezingen onderdeel van het programma vormen.
Zoudt U het Genootschap een filosofische organisatie noemen?
Die vraag is moeilijk te beantwoorden. De leden van het Omar Khayyám Genootschap zijn zeer verschillend. Ze verdiepen zich in vragen zoals: Wie was Omar Khayyám? Wat was zijn gedachtegoed? Waarom sprak en spreekt hij mensen zo aan? Filosofische vragen naar de relatie tussen mens, God en schepping komen passen daartussen in. Voor Omar Khayyám betreft het vragen zoals: Waarom zijn wij geschapen en moeten we allemaal toch eens dood? Hoe kan er sprake zijn van predestinatie, maar moet de mens toch worden gestraft? Neem bijvoorbeeld het volgend kwatrijn (in de vertaling van J.T.P. de Bruijn)
De rondgang van ons komen en ons gaan
Daar vind je geen begin, geen einde aan.
De ware zin heeft niemand nog verstaan:
Vanwaar dit komen en waarheen dit gaan?
Het gedachtegoed van Omar Khayyám komt niet aan bod binnen het examenprogramma voor filosofie op havo of vwo. Wat zou Uw hartenwens zijn dat scholieren bij filosofie van zijn gedachtegoed leren?
Dan denk ik aan de vragen wie wij zijn als mens, wat wij hier doen op aarde en wat onze relatie met onze omgeving is. Omar Khayyám leefde natuurlijk zo’n 900 jaar geleden in een heel andere cultuur dan wij nu, maar op deze vragen hebben wij nog altijd geen antwoord. Niettemin heeft de benadering van Omar Khayyám iets vrolijks doordat hij deze vragen combineert met zijn pluk-de-dag-filosofie.
Achter het raadsel zul je, denk ik, toch niet komen,
Je zult wel nooit bij hen die alles weten komen.
Schep hier in het groen met wijn een paradijs;
Wie zegt dat je ooit in het Paradijs zult komen?
Heeft Omar Khayyám iets te melden over rechtvaardigheid in de wereld, het onderwerp van het centraal examen op havo?
Daarover heeft hij het in zeer algemene zin. Omar Khayyám benadrukt dat alles kortstondig is en dat iedereen, van koning tot bedelaar, is gedoemd te sterven. Omar klaagt wel heel vaak over de onrechtvaardigheid in van de wereld zoals in het volgend gedicht:
Zou wat de hemelen doen weloverwogen zijn,
Met hoe het loopt zou men tevreden, allerwegen, zijn.
Was er maar ergens in het heelal rechtvaardigheid,
Voor goede mensen zou er niets te klagen zijn.
Omar Khayyám staat bekend als een mysticus. Betekent dit dat hij scepticisme afwijst?
Als men hem een mysticus noemt, dan is het de vraag op welke bronnen men zich baseert. Ook bij zijn gedichten is vaak onzeker of ze echt van hem zijn. Er worden heel veel gedichten aan hem toegeschreven en vermoedelijk zit daar ook werk van anderen tussen. Omar Khayyám is echter zeer sceptisch: hij stelt dan ook zelfs bij de heiligste doctrines van de islam, zoals het bestaan van hemel en hel, vragen.
Interviewer: Walfred Haans
Gepubliceerd in Nieuwsbrief 95 van de Vakcommunity Filosofie, 1 juni 2016.